Fra: Færøyarne. Hjaa gamalt norskt folk

Samhugen med Noreg - Aandelegt Samkvæme

av Hans Reynolds

Noko, som eg serleg hadde Hug paa aa faa vita, daa eg fór til Færøyarne, det var, korleis Folket der likar Nordmennerne. Eg hadde høyrt paa Fyrehand, at dei er uvanleg elskverduge og gjestmilde og beinsame mot deim. Og medan eg var der burte, hadde eg godt Høve til aa sjaa, at det var so. Norske Sjøfolk og Kvalfangarar er ogso komne etter det same, og eg trur, at dei Nordmenner, som kjem dit, vil undrast paa, kor norsklynde Færøyingarne i Røyndi er.

I eit danskt Blad las eg eingong, at Færøyarne er som eit Stykke Noreg i Gamaltidi, ikkje berre i Landskap, men ogso i Folkeliv og i Tenkjemaate. Nansen, som vitja Øyarne paa Ferdi si til Grønland, skriv urn Folket: «Naar me kjem til deim, vil me enno kjenna det, at dei er ein Renning av vaar eigi Ætt, og mykje hev dei enno halde paa av det gamle norske Folkelyndet.»

At Færøyingarne tykkjer betre um Nordmennerne enn um Danskarne, er noko, eg høyrde nemnt endaa til av Danskar, som hev budt der burte i lenger Tid. Og det er berre rimelegt, for dei hev daa Mesteparten av Soga si saman med oss, og dei tinar uppatt, so aa segja, naar dei kjem til aa tala um Noreg. Det ligg i Folkelyndet. Liksom Islendingarne er dei byrge av, at dei er ætta ifraa Noreg, og ikkje sjeldan høyrde eg serleg Ungdomen, med ein Smil og eit Oksl-Drag, røda um den underlege Maaten, dei kom til aa skiljast fraa det rette Moderlandet sitt paa.
Det heiter soleis i ein færøysk Song:

Den tyske Forf. F. Maurer segjer: «Færøymannen kallar seg ikkje for dansk, men med ein gamall Byrg, skap for Færøying, og han veit godt um, at han ættar ifraa dei gamle Nordmenn; til Danmark er han berre bunden ved eit Magt-Bod, men til Noreg ved Skyldskapen og det lukkelege Sambandet fyrr i Tidi.»

Den engelske Forf. Nelson Annandale skriv: «Um ein Færøying vert spurd um Nationaliteten sin, vil han svara: «Eg er Færøying». Vert han minna um, at Færøyarne er em Lut av Danmark, vil han segla, «ja, men Forfederne vaare kom ifraa Noreg, og den einaste Dansken, som kom paa desse Kantar ved Ny-byggjingi, vart drepen paa Island».

Ein Færøying sa i ei Samrøda for eit par Aar sidan:¹⁾
« - Diverre er all færøysk Handel komen inn under dansk Velde, og all vår Kapital hev vore do, minert av danske Interessor. Det er syrgjeleg, at det skal ha gjenge soleis. Me er då slett ikkje Danskar, me er Nordmenn og kjenner oss nærmare knytt til Noreg. I gamle Dagar hadde me alt Handelssamband med Noreg - med Bergen fyrst og fremst. All vår Bytehandel hadde me her, Det er soleis historisk fastslege, at «Finnegarden» på Tyskjebryggja i si Tid var ått av ei færøysk Frue, som handla med Færøyingane. Diverre er dei Tider slutt. No dominerar danske Interessor på Færøyane og Nordmennerne sit og dyrkar dansk. Det er merkeleg det skal ha gjenge soleis.
Me er ikkje nøgde med det danske Veldet - helder ikkje i økonomisk Leid».

Ein tysk Vitskapsmann, dr. Hans Rudolphi, fortel i eit tyskt Blad um ein Færøytur for nokre Aar sidan. Han skriv, at Færøyingarne hev større Samkjensla med Noreg enn med Danmark. I mange færøyske Hus heng Bilæte av Kong Haakon elder smaae norske Flagg, mange Færøyingar hev vore i Noreg, som er nærast, og kjenner ikkje Danmark.

Ein dansk Forfattar, H. P. Helveg, segjer: «Sidan1380 har Færøerne hørt under Danmark», «det er Folk av vort Folk». Ein arman dansk Forfattar fortel oss i Bokl si «Det høie Nord», at Færøyarne høyrde til Noreg til 1709. Baae desse Forfattarane syner seg ber som trugne Medhalds-Menner av «den danske historiske Skulen», som P. A. Munch peika paa. Den norske Sogeskrivaren tykte, at Læresveinarne i denne Skulen nytta mange Lure-Knip, naar det var Spursmaal um aa faa det til aa «høva» med den danske Leisten.

Men eg vil med det same nemna, at tvo danske Forfattarar hev ei onnur Meining um denne Sak. Som ein vil sjaa fremst i Boki, segjer den danske Soge, Skrivaren, Fr. Schiern, at dei norske Utbygderne vart rivne laus ifraa Môrlandet ved Fredsgjerdi i Kiel i 1814. Og den danske Forfattaren C. A. Muhle (Sekretær og Bokhaldar ved den Kgl. færøyske Handel) skriv i 1835 i Boki si «Om Emancipationen af Færøerne og Grønland»: «Da Tvilling-Søstrene Dana og Nora efter fleerhundreaarigt Samliv, ifølge Skiebnens Bud for 3 Gange 7 Aar siden maatte adskilles, forblev de i Nordhavet fierntliggende Besiddelser, Færøerne, Island og Grønland, under Danmarks Septer, omendskiøndt de Folk, der beboe disse flerne Lande, have deres Udspring fra norsk Blod, da norske Vikinger i det 9de Aarhundrede, i Harald Haarfagres Tid, vare Færøernes første Giester.»

«Beskrivelse over Kongeriget Norge, Øerne Island og Færøerne, samt Grønland», heiter ei Bok av Lars Hess Bing. Ho kom ut i Kjøpenhamn i 1796. Denne Forfattaren, som er «Birkedommer og Skriver paa Lesøe», finn det - likeins som alle Sogeskrivarar i den Tidi - heilt i sin Orden, i 1796 aa skildra Kongeriket Noreg i Lag med Island, Færøvarne og Grønland. Dette hadde han sjølvsagt ikkje gjort, soframt det var slik, at dei daa alt lenge hadde høyrt under Danmark (fraa 1380 elder 1709, som dei tvo danske Forf. vil hava det til).

Den danske Forfattaren H. P. Helveg segjer dertil, med (og det ser ut til, at det gjeld for honom aa slaa det godt fast): «Færingen er en dansk Mand, selv ørn der til daglig aldrig kommer et dansk Ord over hans Læbe. Dansk er ikke Dagligdagssproget, det hører Kirken til - hører Høitiden til. Men han har et dansk Hjerte. Han ved, at al aandelig og materiel Viden, som kom til ham udenfra, det fik han fra Danmark og gjennern det danske Sprog; selv eier han kun Sagn og Kvad, kun lidt Literatur. Det er Ungdommens Længsel at se Kjøbenhavn og Danmark».

Nei, Færøyingen er ikkje nokon dansk Mann, og hev ikkje noko dansk Hjarta, og Sørejuten er ikkje nokon tysk Mann han heller og hev ikkje noko tysk Hjarta. Færøyingen, lærar Konøy, sa difor ogso i det færøyske Lagtinget Sumaren 1919, at «her paa Øyarne bur det eit Folk, som ikkje er danskt», og at Færøyingarne difor maatte hava Lov til sjølve aa avgjera, korleis det Tilstandet skulde vera, som dei vilde liva under.

Den danske Forf. bør elles gjeva Agt paa alt det, som ikkje berre Færøyingarne sjølve, og til dømes Fridtjof Nansen, men ogso Ferdamenn av andre Nationar hev skrive uni Huglyndet hjaa Folket der, etterat del hev vitja Færøyarne. Og som kvar og ein, som i seinare Aar hev vore der paa Øyarne tvillaust maa kjenna til - soleis og den danske Forf. -ynskjer no mange Færøyingar, at det færøyske Maalet ogso skal verta Kyrkjemaalet. At dei er so glade i det danske Maalet, at del tykkjer, at dette - tvert imot delra eiga Maal - «hører Høitiden til» og difor hø, ver best i Kyrkja, trur eg ikkje, er det aalmenne Syn paa Tingen. Som det hev vore nenint fyrr i denne Boki, hev den Færøying alltid vore vanvyrd, som ikkje tala Môrsmaalet sitt, naar han kom att ifraa Danmark. Det hev eg høyrd av Færøyingar, og det er elt godt Døme paa, at del sett Maalet sitt overlag høgt. Naar Forf. segjer, «det er Ungdommens Læng, sel at se Kjøbenhavn og Danmark», vil eg nemna, at ikkje so faae av færøysk Ungdom i seinare Aar (same, leis som Islendingarne) hev vitja Noreg, norske Jord-bruksskular og Folkehøgskular.

Ei færøysk Dame skriv i eit Brev til Forf. av denne Boki: «Jeg er inderlig glad over, at De udbreder Kendskab til mit lille, kære Land og Folk i Norge, det Land, som vi, trods Adskillelsen i nu saa mange Aar, føler os knyttet til som til intet andet Land, intet andet Folk. Vi er jo ogsaa rundet af samme Rød, det samme Blod ruller i vore Aarer. Men uforstaaede er vi af det Folk, vi skal høre til, det Folk, der sikkert altid vil være os lige saa fremmed, som Olien er Vandet». Ho segjer og i same Brevet, at daa ho var Barn, sprang ho etter norske Matrosar, som vitja Øyarne. Ho vilde høyra paa Maalet deira. Ho tykte, det hadde ein Heimeklang, som svipa paa Færøymaalet.

Og med Tilføre av Hendingarne her heime i 1905 legg Brevskrivaren til: «Jeg vilde gjerne ha været til, stede, da det rene, deilige Flaget blev heist paa Akers, hus. Om vi Smaafolk atter kunde bli glemt som i 1814 og kunde komme tilbage til vor elskede Mor, hvor vi dybest, inderligst hører hjemme! Men ak! Leiligheden er der ikke som i 1814!»

I 1904 var det ein Flagstrid i det færøyske Lagtinget. Folkehøgskulen paa Færøyarne hadde fenge elt norskt Flag som Gaava fraa Klepp Folkehøgskule paa Jæren. Dette Flaget fekk, kor som er, ein betre Plass enn Danebrog ved Talarstolen paa den danske Grunn-lovsdagen (5te Juni). Dette Hendet nytta ein Lagtings-mann til aa gjera eit Aatak paa Folkehøgskulen, og det gjekk varmt til. Men det nationale Bladet paa Færøyarne skreiv etterpaa, at dei beste Menn i Lagtinget slo Ring um det norske Flaget, so dei vann ikkje mykje paa det, dei, som nytta dette Hovet til aa syna Illvilje mot Folkehøgskulen.

Det heiter i den færøyske Songeu: «1 Noreg buNu raskir Menn»:

Samlings-Tanken kjem fram (Diktaren syng «Ti sigla Islendingar til Noregs»):

I eit av dei største Hovudstads-Bladi vaare heitte det i 1905 i eit Stykke millom anna:
«Som et av de Maal, der aldrig kan tabes avsyne, staar Gjenforeningen av Færøerne, Island og Grønland med Norge; thi de er Lande av vort Land og Folk av vort Folk.»

Professor Knud Berlin segjer i eit Uppsett «Omkring det Slesvigske Spørgsmaal» (i Tidsskrifti «Det nye Nord» for 1919) m. a. «Og hvad dernæst og navnlig vor egen Evne til at opsuge fremmede Ele, menter og hævde Danskheden overfor fremmed Nationalitet angaar, da turde vore aarhundredgamle Er, faringer i Slesvig før 1864 og vore friske Erfaringer overfor Island og Færøerne i alt Fald have gjort os om ikke rige saa dog kloge af Skade.» Og han ender Stykket so: «Overfor et tysksindet Flertal i Slesvig vilde det danske Folk derfor efter hele sin Fortid staa lige saa svagt, som det sikkert ogsaa vil vise sig, naar det kommer til Stykket, at staa ynkværdigt svagt selv overfor et separatistisk Flertal indenfor den ganske lille færøske Befolkning.»

«Færøerne har været, er og skal altid forblive et dansk Amt, ligestillet med de øvrige danske Amter». Soleis umlag fall Ordi i den danske Riksdagen Hau-sten 1919.

Naar ein les sovore, vert ein freista til aa segla, at Danskarne burde lata Tyskarane vera aaleine um, aa koma med slike brenn-sikre Ord. Og ein kjem til aa minnast det gode Svaret, den vidkjende danske Forfattaren Troels Lund i 1894 gjev den tyske Profes, sor D. Schåfer (sjaa Fyreordet til Lund sitt Verk: «Dagligt Liv i Norden».) Den tyske Professoren hadde sagt, at «dei harde Strider, Tyskarar og Dan, skar hadde havt med kvarandre i det 19de Hundradaaret, var tildendekomne med ei Avgjerd, som ein maatte halda for urikkeleg («definitiv»). Lund segjer til dette, at Professoren som Soge-Granskar maa kjenna til, at heile den historiske Tid hev Grensa millom Danmark og Tyskland vore umskifteleg. I 1000 Aar hev Fjøra og Flod fylgd etter kvarandre, Brimet hev snart naadd til Konge-Aai, snart vike til Elben. Kvifor daa no med eitt slutta, at ifraa no skal Fjøra og Flod halda tipp, Baara stillna av og tysk Stormflod alltid vera vanlegt Vats-Støde. Ligg det daa ikkje nærare snart aa venta seg Fjøra. Det er so, det gjeng til i Livet, i Natturi som i Soga, at Hausten skal fylgja etter Sumaren, elt Roszbach fylgja etter eit Jena og Auerstädt.²⁾ «ei Avgjerd, som ein ikkje kan gjera umatt». Berre det er i seg sjølv eit sterkt Ord. «Urikkeleg» og folkelege Tilstand høver no eingong ikkje godt ihop. Men ei folkeleg «urikkeleg» Avgjerd, den - det veit baade De og eg - gjeng i dette Høvet ut ifraa eitt av tvo. Anten maa ikkje berre Danskdomen i Sørejylland, men heile den nordrlendske Folkeaand fyrst ha vorte knust og gjort til inkjes. Elder og maa det ha falle til aa finna eit Land-Merke, som er bygt paa national Rettferd.»

Me hev sét, korleis det hev gjenge. Sørejylland var tyskt igaar - det er danskt idag. Færøyarne, som er «danskt» idag, kann verta sjølvstendigt imorgo!

I eit Stykke med Tittelen «Færinger» skriv den danske Forfattaren Edvard Lehmann i «Gads Danske Magasin» 1917-18: «Disse er af norsk Afstamning, og det Sprog, de taler, er oprindelig et norsk Bygde-maal, der dog har levet saa længe selvstændig og under en krydsvis Paavirkning af dansk og islandsk, at det af Sprogets største nuværende Kjender ikke længer regnes for norsk».

Same Forf. segjer seinare i same Stykket: - «man mindes paa Færøerne sin gamle politiske og sin blivende sproglige Samhørighed med Norge og taler begeistret om «Norrøne Bavner, som tændes langs Nordhavets Kyster».

Desse Ordi fyrst um, at «den største Skynaren av Færøymaalet no ikkje lenger held det for aa vera norskt» og seinare det um «blivende sproglige Samhørighed med Norge», det rimer ikkje.

Av same Ulli som det, at det færøyske Maalet ikkje er norskt lenger, tykkjer eg ho er, denne Ut-greidingi «Bidrag til Spørgsmaalet om Færingernes Afstamning» (av Adjunkt G. Lindwall i dansk «Geografisk Tidsskrift» 1919). Det heiter der: «Under Aarene 800-1000 anlagde Nordmænd og Danske Kolonier paa Irland og langs med Skotlands Kyster, og det ligger nær at tænke sig en Kolonisation ogsaa af Færøerne paa denne Tid, ikke alene af Nordmænd, men maaske ogsaa af Danske».

I ei dansk Lærebok «Land og Folk» heiter det urn Færøyarne under Bolken «Historie»: «En dansk Konge Frode skal have været den første, der satte Foden paa Færøerne, idet han paa en Rejse til Island blev af Stormen dreven ind til Syderø, hvor han lod opføre en anselig Gaard, og hvor en stor Del af hans Følge bosatte sig».

syng Færøyingen, Sokneprest Holm. Og i den væne Songen sin «Reise til Færøerne» (Tone: Fridtjov sin Viking-Log), sett han i, der han ser gamle Noreg stiga or Havet:

Det heiter i den færøyske Songen «Hákun, i Noregi Kongur vár»:

Ein færøysk Bonde og Skald, Jóan Petur uppi í Trøð, var so glad i Noreg, at det var, som det skulde ha vore Fødelandet hans, og han heldt utav dei Minne, som Færøyingar og Nordmenner hev ihop. I Dikti hans kjem denne Godhugen for Noreg tidt fram, som ein vil sjaa av det vesle Verset fyrst i Boki. Forfattaren av denne Boki minnest, at ein Færøying braadt sette i: «Aa, «Sønner av NorgeÆ er vakker!» Det kom so uventa, beint ifraa Hjarta, at eg aldri gløymer det.

Vaare Songar likar dei sers godt paa Øvarne, ikkje minst Bjørnson sine. «Jeg vælger mig April» er soleis umsett til færøysk og luar so:

Den kjende Songen av Janson, «Naar Stormen ryker upp fraa nord», er ogso umsett til færøysk, og han kling sers godt i den Maalbunaden:

«Millom Bakkar og Berg utmed Havet» og dei andre Landsmaalssongarne fell so lette og endetil aa syngja for Færøyingarne som for oss her heime. Ein Kveld sat eg ned-paa Brygga i Torshavn med Seip si Visebok. Eg las upp «Gud signe Noregs Land», av di ein Færøying bad meg um det. Den Songen var etter Maaten ny der burte den Gongen. Daa eg var ferdig, sa ein gamall Fiskar, som hadde lydt høyr, samt paa: «Hetta var frálíka vakurt; tad líkist almi= kió okkara MáliN (Det var framifraa vænt; det likjest overlag mykje vaart eige Maal!)

Ein Færøying syng:

Jóan Petur uppi i Trøð segjer i Songen um Noregs, ferdi si i 1898 «Boð frá Bjørgvin út man ganga»:

Dr. Idar Handagard segjer i elt Bladstykke med Tittelen «Sønderjylland»: «Det danske Sønderjylland er attkome til Danmark. Sørjuten hev fenge lov til aa vera det han er: dansk mann. So han treng ikkje vaar samhug lenger.

Det var no rimelegare, at me nordmenner samla all vaar samhug kring det norske «Sønderjylland» i Danmark. Kring Færøvarne, som strider sin nasjonale strid mot Danmark med likso stor rett som sørjuten stridde sin mot Tyskland.

Kva tid skal Færøyarne faa sleppa det danske maal-oket? Kva tid skal færøyingen faa verta fri mann som sørjuten hev vorte det no?»

Same Forf. syng i eit varmhuga Kvæde «Folk mot folk»:

Det norske Folk hev ikkje gløymt det, som Danmark gjorde mot oss i 1814:

Det vilde vera ynskjande, um det kunde verta meir aandelegt Samkvæme millom Færøyingar og Nordmenner. Som ein kann sjaa av desse Skildringarne, er Ættarkjensla enno sterk og livande der burte med Umsyn til Noreg. Og eg er viss um, at kvar Nord, mann, som kjem der burt, vil ha Gleda og Gagn av det og vil faa sjaa mangt eit vakkert Døme paa færøysk Gjestmilda og Godhug for det, som norskt er . . .

Eg for min Part kom til aa halda mykje utav Færøyingarne. Dei møtte meg med Blidskap fraa fyrste Dagen, eg var der. Og daa eg saag det lange Øylandet blaana av, forma Tankarne seg som ei siste Helsing til dei trugne Venerne vaare der ute:

Noter:
1. «Gula Tidend» 14. Oktbr. 1921.
2. Ved Roszbach slo Fredrik II Fransmennerne og Rikstropperne (det Herfolket, som hadde slege seg ihop). Ved Jena og Auerstädt vart Tyskarane slegne.
3. Kjempur.
4. Feder.
5. kløyver Brotsjøen.
6. Tidi sine Pile,Skot.